Мемлекет және қоғам: реформалар мен модернизация жолында

Мәжілісте Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси реформаларын іске асыру мәселесі талқыланды. Алты жыл бұрын, яғни 2019 жылы, Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев биліктен кетіп, Қасым-Жомарт Кемелұлы Қазақстанның басшылығына келді.

Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошановтың айтуынша, отыз жыл бойы республикада суперпрезиденттік басқару жүйесі орнаған еді. Алайда, уақыт өте келе бұл модель қоғамда наразылық тудырып, елдің дамуын тежеген саяси дағдарысқа әкелді.

– Сондықтан үш жыл бұрын саяси жүйені жаңғырту үдерісін бастау аса маңызды болды. Біздің елде Президент, керісінше, өз бастамасымен кейбір өкілеттіктерін қайта бөліп, жеті жылдық бір мерзім енгізді және осылайша суперпрезиденттік басқару моделінің дәуірін аяқтады, – деді ол.

Қошанов бұрынғы саяси жүйенің жаңғыртылған бірнеше аспектісін атап өтті: билік тармақтары арасындағы тепе-теңдік, Конституцияның жаңаруы, Конституциялық соттың құрылуы, сайлау заңнамасының либерализациясы, Парламент құрамының түбегейлі өзгеруі, Мемлекет басшысының партиядан тыс болуы, омбудсмен институттарын реформалау және т.б.

– Заң мен тәртіпке құрмет негізінде әлеуметтік мемлекет айқын қалыптасып келеді, – деп түйіндеді Мәжіліс төрағасы.

Қазақстандағы азаматтық қоғамның жаңғыруындағы маңызды қадамдар туралы Мәжіліс депутаты, Қазақстан Халық партиясының өкілі Ирина Смирнова баяндап берді. Ол ең алдымен, Президент қолдаған елдегі үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) қызметін реттейтін жаңа жеке заң әзірлеу бастамасының маңызына тоқталды. Мәжіліс депутатының өзі «Ар Намыс» қоғамдық бірлестігі арқылы мұғалімдер мен оқытушылардың құқығын қорғау бағытында тәжірибе жинақтаған.

– Қысқа уақыт ішінде азаматтық қоғамның бастамалары қолдау тауып, өмірге еніп жатқанын көріп отырмыз. Мұның бәрі «еститін мемлекет» саясаты мен азаматтық қоғаммен тиімді кері байланыс орнатудың арқасында мүмкін болды, – деп атап өтті Смирнова.

ҚХП депутаты азаматтар мен билік арасында жаңа өзара іс-қимыл тетіктерінің құрылғанын еске салды: мемлекеттік органдар жанындағы Қоғамдық кеңестер, Ұлттық құрылтай, петициялар мен өтініштерге арналған «e-Otinish» сияқты цифрлық платформалар. Сонымен қатар, қазіргі БАҚ пен әлеуметтік желілердің қоғамдық қарым-қатынастардағы маңызды рөлін атап өтті.

– Мемлекеттік органдар қызметін қоғамдық бақылау, құқық қорғау институттарының дамуы және билік құрылымдарының ашықтығы – әділдік пен заңдылыққа деген халықтың сенімін нығайтатын басты элементтер, – деді Смирнова.

Алайда, депутат еркіндік – шексіз рұқсат беру емес екенін, ал сөз бостандығы – жалған ақпарат пен фейк жаңалықтарды таратуға айналмауы тиіс екенін ерекше атап өтті. Сонымен қатар, БАҚ пен әлеуметтік желілер Қазақстанның дамуына сыртқы ықпал етудің құралына айналмауы қажет.

– Көп жағдайда депутаттар ақпараттық шабуылдардың, хейттің және қысымның нысанасына айналады. Осылайша, жалған ақпарат таратушылар өздерінің үйреншікті әдістерін қолданып, елдің ішкі саясатына сырттан әсер етуге тырысады. Көптеген елдерге ондаған жылдар бойы «демократиялық моральдық құндылықтар» деген желеумен ЛГБТ сияқты құбылыстарды күштеп таңып, халықаралық үкіметтік емес қорлар мен ұйымдар олардың ішкі істеріне өрескел араласқан жағдайлар болған, – деді депутат.

Смирнованың айтуынша, Қазақстан да осындай сыртқы қысым әрекеттерімен бірнеше рет бетпе-бет келді. Миллиондаған гранттар арқылы кейбір ұйымдар мен ҮЕҰ адам құқығы туралы ұрандарды өз мүддесіне қарай іріктеп пайдаланды. Алайда, бүгінде қоғам мұндай екіжүзділікті түсініп, ұлттық мүдделерін қорғауға дайын.

– Біз мұндай кампаниялардың артында кім тұрғанын, олардың мақсаттарын және қос стандарттарды қалай қолданатынын нақты түсінуіміз керек. Мұндай әдістерге төзбеушілікті қалыптастырып, азаматтарға олардың шынайы астарын түсіндіруіміз қажет, – деп нақтылады Смирнова.

Депутат азаматтық қоғамның дамуы жастардың белсенді қатысуынсыз мүмкін емес екенін де атап өтті. Ең бастысы – олардың өзін-өзі дамытуына жағдай жасау. Жастар көбіне волонтерлік қызметпен айналысады, бұл сала да өте маңызды. Мәселен, тарихи петроглифтерді іздестіру, су тасқыны мен пандемия кезінде көрсетілген еріктілер көмегі мұның айқын дәлелі.

Қорытындылай келе, мемлекеттік органдар барлық азаматтардың мүддесі үшін жүктелген міндеттерді жедел, икемді, ұтымды және прагматикалық түрде орындайтын азаматтық қоғамға өз өкілеттіктерінің бір бөлігін беруді үйренуі керек екенін айтты.

– Азаматтық сектор реформаларды жүзеге асыру мен қоғамды дамытуда маңызды рөл атқарады. Мемлекет пен ҮЕҰ арасындағы серіктестік өзекті мәселелерді шешуге, игі құндылықтарды ілгерілетуге және жаңа ұлттық сапаны қалыптастыруға ықпал етеді, – деп түйіндеді Мәжіліс депутаты.